Η Β΄ Κυριακή των Νηστειών, αγαπητοί μου φίλοι, είναι αφιερωμένη σε μια από τις μεγαλύτερες πατερικές μορφές της Εκκλησίας μας, στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Ο μεγάλος αυτός εκκλησιαστικός άνδρας έζησε σε μια πολύ ταραγμένη ιστορική περίοδο της Εκκλησίας μας, κατά την οποία ο κίνδυνος της νόθευσης της αλήθειας υπήρξε μεγάλος. Η Ορθόδοξη πνευματικότητα κινδύνευε να αλωθεί από τον δυτικό σχολαστικισμό και η υπεράσπισή της έλαχε στην μεγάλη πνευματική μορφή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Ο Άγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296 από ευσεβείς γονείς. Έλαβε σημαντική μόρφωση κοντά στον ονομαστό δάσκαλο και θεολόγο Θεόδωρο Μετοχίτη. Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ εκτίμησε τις ικανότητές του και τον προόριζε για υψηλά κρατικά αξιώματα. Ο Γρηγόριος όμως αγάπησε από νέος τη μοναχική ζωή.
Εξαιτίας της αγάπης του για
την ασκητική ζωή κατέφυγε καταρχήν στο όρος Παπίκιο στην Θράκη και κατόπιν στο
Άγιον Όρος, όπου πέρασε αρκετά χρόνια της ζωής του. Ακόμη και μετά την εκλογή
του ως Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης το 1347, ζούσε ως ασκητής. Το 1335 ο μοναχός,
θεολόγος και φιλόσοφος Βαρλαάμ ο Καλαβρός, ήλθε από την Ιταλία στην Ορθόδοξη
ανατολή για να αντικρούσει το κίνημα του ησυχασμού, που εκείνη την εποχή είχε
αναπτυχθεί στο Άγιον Όρος και γενικά στις περισσότερες Ορθόδοξες χώρες.
Βαθύτατα επηρεασμένος ο Βαρλαάμ από τη λατινική θεολογία και τον σχολαστικισμό,
δίδασκε πως ο άνθρωπος είναι αδύνατον να γνωρίσει και να ενωθεί με τον Θεό.
Επίσης δίδασκε πως ο Θεός είναι κλεισμένος στον εαυτό Του και δεν μπορεί να
ενωθεί με τους ανθρώπους. Δημιουργούσε δηλαδή ένα χάσμα μεταξύ Θεού και
ανθρώπων.
Αντίθετα οι Ορθόδοξοι Πατέρες,
κάνοντας τη διευκρίνιση μεταξύ ουσίας και των ενεργειών του Θεού, δίδασκαν πως
η γνώση της ουσίας του Θεού είναι μεν αδύνατη, όχι όμως οι άκτιστες θείες
ενέργειες, οι οποίες δίνονται ως ύψιστες δωρεές στους ανθρώπους και γίνονται
φανερές σε όσους κατορθώνουν να καθαρθούν από τα πάθη τους. Κύριο μέσο φωτισμού
και προσωπικής εμπειρίας των ακτίστων ενεργειών του Θεού είναι η αδιάκοπη νοερά
προσευχή, στην οποία ασκούνταν οι ησυχαστές μοναχοί, δια της αδιάκοπης
προσευχής: «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με». Αυτοί οι αγωνιστές μοναχοί
κατόρθωναν να βλέπουν με τα σωματικά τους μάτια το Άκτιστο Φως, δηλαδή τη δόξα
του Θεού. Για τους δυτικούς και για τον εκπρόσωπό τους μοναχό Βαρλαάμ, η
διδασκαλία αυτή ήταν ακατανόητη και βλάσφημη. Η σύγκρουσή τους με τον Άγιο
Γρηγόριο υπήρξε σφοδρή και προκάλεσε πνευματική θύελλα, εφάμιλλη της
εικονομαχίας.
Ο Άγιος Γρηγόριος υπήρξε
υπερασπιστής του ησυχασμού, της πιο πνευματικής έκφρασης του Ορθοδόξου μοναχικού
ιδεώδους, διότι ήταν απόλυτα πεπεισμένος πως η θεοπτία μέσω της άσκησης και της
νοεράς προσευχής είναι σύμφωνη με τη διδασκαλία της Εκκλησίας. Γι’ αυτό υπήρξε δάσκαλος
και εμπνευστής του ησυχασμού. Συνεχίζοντας ο ίδιος την μακραίωνη παράδοση των
αρχαίων Πατέρων και ασκητών της Εκκλησίας, δίδασκε πως ο άνθρωπος, με την
άσκηση και τη νήψη, μπορεί να δει και από αυτή τη ζωή, με τα φυσικά του μάτια,
το Άκτιστο Φως του Θεού, αυτό το Φως που είδαν οι μαθητές του Χριστού κατά την
Μεταμόρφωσή Του στο όρος Θαβώρ. Ο Άγιος Γρηγόριος ανέλαβε να υπερασπισθεί τον
ησυχασμό και να τον διασώσει από την επέλαση των σχολαστικών της Δύσης.
Ανέπτυξε τη θεολογία των προγενεστέρων μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας περί της
διάκρισης της ουσίας και των ενεργειών του Θεού.
Τρεις μεγάλες Σύνοδοι
συγκροτήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, το 1341, το 1347 και το 1351. Αυτές οι
Σύνοδοι επικύρωσαν τη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου, δικαίωσαν τους ησυχαστές
και καταδίκασαν τον Βαρλαάμ και τους μαθητές του. Παρόλα αυτά όμως ο
φιλοδυτικός Πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας τον κατηγόρησε το 1343 για στάση και
κατόρθωσε να τον στείλει στην εξορία για τέσσερα χρόνια. Το 1347 δικαιώθηκε ο
Άγιος Γρηγόριος και εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Το 1350 τον συνέλαβαν
οι Τούρκοι και τον απελευθέρωσαν το 1355. Κοιμήθηκε στις 14 Νοεμβρίου του 1359
στην Θεσσαλονίκη και το 1368 ανακηρύχθηκε Άγιος. Όλη του η ζωή ήταν ένας
διαρκής αγώνας για την Ορθοδοξία και για την πνευματική ζωή. Έδωσε τα πάντα για
την αγάπη του Χριστού. Δεν υπολόγισε σωματικούς κόπους για την υπεράσπιση της
Ορθόδοξης πίστης.
Αγαπητοί μου φίλοι, ο μεγάλος
αυτός άνδρας κατέστη πρότυπο και δάσκαλος της άσκησης και ενσαρκωτής των
Χριστιανικών αρετών. Είτε ως Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, είτε ως μοναχός στο
Άγιον Όρος, δίδασκε τον αέναο αγώνα κατά του κακού και της αμαρτίας. Προέτρεπε
την καθολική κάθαρση από τα ψυχοκτόνα πάθη, η οποία ονομάζεται στην ασκητική
ορολογία νήψη και δείχνει τον δρόμο της άσκησης για τη σωτηρία και για τη
θέωση. Η μεγάλη αυτή Πατερική μορφή λειτουργεί αναμφίβολα ως φωτεινό ορόσημο
για εμάς τους πιστούς αυτή την κατανυκτική περίοδο. Τα βαθυστόχαστα Ορθόδοξα
συγγράμματά του είναι ένας πρακτικός οδηγός για την ψυχοσωματική μας άσκηση. Ο
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς είναι ο μεγάλος δάσκαλος της πνευματικής πορείας και
του αγώνα μας για νήψη και κάθαρση από τα ψυχοκτόνα πάθη μας. Ας τον
επικαλούμαστε στην πορεία μας για την ένωσή με τον Χριστό.
Με αγάπη Χριστού,
π. Βασίλειος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου