« Η ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑ ΤΩΝ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΩΝ ΔΙΑΚΟΠΩΝ, ΠΕΤΡΟΥ ΦΑΡΑΝΤΑΚΗ »

Οι καλοκαιρινές διακοπές μοιάζουν να έχουν υποκαταστήσει τη σιωπηλή ανάγκη του ανθρώπου για ύπαρξη από μια εξωτερική ανάγκη για απόδραση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, εξαντλημένος από το άγχος του να είναι αποδοτικός, στρέφεται στις διακοπές όπως ο διψασμένος στην όαση. Αλλά συχνά δεν αναζητά ξεκούραση. Αναζητά νόημα, και το αναζητά με τους όρους της απόσπασης: αλλάζοντας το οπτικό πεδίο, τις παρέες, τα τοπία. Δεν τολμά να σταθεί απέναντι στο ερώτημα που τον ακολουθεί σιωπηλά: ποιός είμαι όταν όλα παύουν; Ο Κίρκεγκορ έλεγε ότι το άγχος είναι η ζάλη της ελευθερίας. Αυτό το άγχος εμφανίζεται συχνά μέσα στις διακοπές όχι επειδή δεν έχουμε τι να κάνουμε, αλλά επειδή, για πρώτη φορά μετά από καιρό, δεν μας επιβάλλεται τι να κάνουμε. Εκεί, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς ρόλους, χωρίς παραγωγική λειτουργία, εμφανίζεται η ελευθερία ως βάρος. Και μαζί της, η αμηχανία. Ο εαυτός μας, στερημένος από τις καθημερινές του αποδράσεις, εμφανίζεται γυμνός και σιωπηλός. Δεν είναι όλοι έτοιμοι να τον δουν.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις που μας συνοδεύουν δοκιμάζονται. Η φιλία, όταν δεν στηρίζεται στην αλήθεια αλλά στην ανάγκη ή τη συνήθεια, δεν αντέχει τη διαρκή παρουσία του άλλου. Ο ένας γίνεται βάρος για τον άλλον, όχι επειδή υπάρχει κακία, αλλά γιατί η κοινή ζωή χωρίς βαθύτερο θεμέλιο φθείρει. Ο Χάιντεγκερ μιλούσε για την καθημερινότητα ως μια πτώση στο εσύ, στην ετεροκαθοριζόμενη ύπαρξη. Στις διακοπές, αυτή η πτώση συνεχίζεται, συχνά χωρίς να την αντιλαμβανόμαστε. Απλώς αλλάζει το σκηνικό, όχι το βάθος. Και πλάι σε αυτό, έρχεται η υλική ματαιότητα. Η οικονομική αιμορραγία, η ανάγκη επίδειξης, η αναμονή σε λιμάνια και αεροδρόμια, η τυραννία του να φαίνεται ότι περνάμε καλά. Ο Καμύ έγραφε πως ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει να ζήσει χωρίς να αισθάνεται τον βράχο. Αλλά ο βράχος είναι πάντα εκεί. Η κόπωση, η ανία, η δυσκολία να είμαστε μόνοι ή μαζί. Όλα αυτά δεν είναι αποτυχίες των διακοπών. Είναι καθρέφτες της υπαρξιακής μας κατάστασης.

Οι διακοπές δεν μας προσφέρουν απλώς χρόνο ελευθερίας. Μας προσφέρουν την ευκαιρία να δούμε τι θα κάνουμε με την ελευθερία μας καθεαυτήν. Όταν δεν υπάρχουν εξωτερικές επιταγές, η αλήθεια του εαυτού γίνεται πιο καθαρή. Αν η σιωπή μάς βαραίνει, αν η παρέα μάς εξαντλεί, αν η ίδια η παρουσία μας φαίνεται άβολη, τότε ίσως αυτό που πρέπει να αλλάξει δεν είναι ο προορισμός, αλλά η σχέση μας με την ύπαρξή μας. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως ένα ταξίδι μάς σώζει. Όπως γράφει ο Κίρκεγκορ, η περιπλάνηση στο χώρο δεν είναι απόδραση από την απόγνωση. Η πραγματική κίνηση δεν είναι γεωγραφική, αλλά υπαρξιακή. Και αυτή ξεκινά όταν σταματάμε να δραπετεύουμε από ό,τι ήδη είμαστε. Ο μόνος ουσιαστικός προορισμός είναι η επιστροφή στον εαυτό̇̇ν όχι ως καταφύγιο αυτάρκειας, αλλά ως αφετηρία για μια αυθεντικότερη συνύπαρξη με τους άλλους και τον χρόνο. Και αν κάτι μπορεί να μας δώσει η σιωπή ενός καλοκαιρινού απογεύματος, είναι το ερώτημα που στα αλήθεια έχει σημασία: Ζω αυτό που έχει νόημα για μένα, ή αυτό που μου μάθανε να αναζητώ;

Ο ζωγραφικός πίνακας που συμπληρώνει τη σελίδα («Boats in collioure», 1905) είναι έργο του, γάλλου, Andre Derain.

antifono.gr