« ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ »

Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου, που ξεκινά σήμερα, αγαπητοί μου φίλοι, είναι αφιερωμένη στην πολύ διδακτική παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Την παραβολή αυτή την διηγήθηκε ο Κύριός μας, προκειμένου να διδάξει την θεοφιλή αρετή της ταπείνωσης και να στηλιτεύσει την εωσφορική έπαρση. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, με τρόπο λιτό, αλλά σαφέστατο, διέσωσε την παραβολή ως εξής: «Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στον Ναό για να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε επιδεικτικά κι έκανε την εξής προσευχή σχετικά με τον εαυτό του: “Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ που εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους άρπαγας, άδικος, μοιχός, ή και σαν αυτόν εδώ τον τελώνη. Εγώ νηστεύω δυο φορές την εβδομάδα και δίνω στον Ναό το ένα δέκατο από τα εισοδήματά μου.” Ο τελώνης, αντίθετα, στεκόταν πολύ πίσω και δεν τολμούσε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό. Χτυπούσε το στήθος του και έλεγε: “Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό.” Σας βεβαιώνω πως αυτός έφυγε για το σπίτι του αθώος και συμφιλιωμένος με τον Θεό, ενώ ο άλλος όχι· γιατί όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί, κι όποιος τον ταπεινώνει θα υψωθεί» (ΛΟΥΚΑ 18, 10-14).

Η τάξη των Φαρισαίων εκπροσωπούσε την υποκρισία και την εγωϊστική αυτάρκεια και έπαρση. Τα μέλη της απόλυτα αποκομμένα από την υπόλοιπη Ιουδαϊκή κοινωνία, αποτελούσαν, λαθεμένα, το μέτρο σύγκρισης της ευσέβειας και της ηθικής για τους Ιουδαίους. Αντίθετα οι τελώνες ήταν η προσωποποίηση της αδικίας και της αμαρτωλότητας. Ως φοροεισπράκτορες των κατακτητών Ρωμαίων διέπρατταν αδικίες, κλοπές, εκβιασμούς, τοκογλυφίες και άλλες ανομίες. Για τον λόγο αυτό ο λαός τους μισούσε. Δύο αντίθετοι τύποι της κοινωνίας, οι οποίοι εκπροσωπούσαν τις δύο αυτές τάξεις, ανέβηκαν στον Ναό για να προσευχηθούν. Ο πρώτος, ο νομιζόμενος ευσεβής, στάθηκε με έπαρση μπροστά στον Θεό και άρχισε να απαριθμεί τις αρετές του, οι οποίες ήταν πραγματικές. Απαιτούσε από τον Θεό να τον επιβραβεύσει γι’ αυτές. Για να εξαναγκάσει τον Θεό έκανε και αήθη σύγκρισή του με άλλους ανθρώπους και ιδιαίτερα με τον συμπροσευχόμενό του τελώνη.

Αντίθετα ο όντως αμαρτωλός τελώνης συναισθάνεται τη δεινή του κατάσταση και με συντριβή και ταπείνωση ζητά το έλεος του Θεού. Αυτή η μετάνοιά του τον δικαιώνει μπροστά στον Θεό. Γίνεται δεκτή η προσευχή του, σε αντίθεση με τον υποκριτή Φαρισαίο, του οποίου όχι μόνο δεν έγινε δεκτή η προσευχή του, αλλά συγκέντρωσε για τον εαυτό του περισσότερο κρίμα, εξαιτίας της εγωπάθειάς του. Ο αμαρτωλός τελώνης τελικά συμφιλιώθηκε με τον Θεό, αντίθετα ο Φαρισαίος απομακρύνθηκε από τον Θεό. Η υπερηφάνεια απωθεί την Χάρη του Θεού. Η ταπείνωση την ελκύει. Και γι’ αυτό ο Κύριός μας τελειώνει την παραβολή με το εξής: «Όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί, κι όποιος τον ταπεινώνει θα υψωθεί» (ΛΟΥΚΑ 18, 14). Και αυτό το βλέπουμε και στην καθημερινή μας ζωή. Οι άνθρωποι οι ταπεινοί στο τέλος παίρνουν τη θέση που τους αξίζει και ακόμη περισσότερο. Ενώ οι άνθρωποι οι υπερήφανοι χάνουν και αυτά που έχουν.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν να είναι αφιερωμένη η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου στη διδακτική αυτή παραβολή του Κυρίου, για να συνειδητοποιήσουμε εμείς οι πιστοί πως η υπερηφάνεια είναι η αγιάτρευτη ρίζα του κακού στον άνθρωπο. Η υπερηφάνεια κρατά τον άνθρωπο μακριά από την αγιαστική Χάρη του Θεού. Αντίθετα η ταπείνωση είναι το σωτήριο αντίδοτο της κατασροφικής πορείας, που οδηγεί τον άνθρωπο η εγωπάθεια. Η υπερηφάνεια είναι το χειρότερο εμπόδιο για τη σωτηρία του ανθρώπου. Είναι μία νοσηρή κατάσταση που εμποδίζει τον άνθρωπο να συναισθανθεί την αμαρτωλότητά του και τελικά τον κάνει να μην μετανοεί. Εγωϊσμός και μετάνοια είναι δύο εντελώς αντίθετες και ασυμβίβαστες έννοιες μεταξύ τους. Η μία αναιρεί την άλλη. Όσο ο άνθρωπος μένει στην εγωϊστική του περιχάραξη, δεν μπορεί να γίνει αποδέκτης της Θείας Χάριτος και τελικά δεν οδηγείται στη σωτηρία.

Η υπερηφάνεια και ο εγωϊσμός είναι καταστάσεις εωσφορικές. Πρώτος διδάξας ο Εωσφόρος, ο οποίος δεν μπορούσε να θεωρεί τον εαυτό του κατώτερο από τον Θεό και Δημιουργό του και γι’ αυτό διανοήθηκε να στήσει το θρόνο του πάνω από το θρόνο της μεγαλωσύνης του Θεού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο να μην πραγματοποιήσει το σκοπό του, αλλά να χάσει τη δόξα και την τιμή που του είχε χαρισθεί από τον Θεό και να καταπέσει στην έσχατη απαξία. Από ανείπωτο μίσος και φθόνο θέλησε να μεταδώσει και στον άνθρωπο, το κορυφαίο δημιούργημα του Θεού, την καταστροφική έξη του εγωϊσμού. Έπεισε τους Πρωτοπλάστους ότι δήθεν ήταν ικανοί από μόνοι τους να γίνουν θεοί, όπως μας πληροφορεί το 3^ο κεφάλαιο της Γενέσεως. Κι έτσι τους συμπαρέσυρε στη δική του δίνη και καταστροφή. Και από τότε άρχισε η ταλαιπωρία για ολόκληρο το ανθρώπινο γένος.

Αγαπητοί μου φίλοι, γι’ αυτή την μεταπτωτική κατάσταση του ανθρωπίνου γένους, θέσπισε η Εκκλησία μας την κατανυκτική περίοδο του Τριωδίου, αρχίζοντας από τη στηλίτευση του εγωϊσμού, ως την πρωταρχική αιτία της πτώσης των Πρωτοπλάστων. Στην υπέροχη και διδακτική υμνωδία της ημέρας αυτής ψάλλουμε: «Υψηγορίαν φύγωμεν, Φαρισαίου κακίστην· ταπείνωσιν δε μάθωμεν· του Τελώνου αρίστην, ιν’ υψωθώμεν βοώντες, τω Θεώ συν εκείνω· Ιλάσθητι τοις δούλοις σου» (Εξαποστειλάριο του Όρθρου). Επίσης, «Μη προσευξόμεθα φαρισαϊκώς, αδελφοί· ο γαρ υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται· ταπεινωθώμεν εναντίον του Θεού, τελωνικώς δια νηστείας κράζοντες· Ιλάσθητι ημίν ο Θεός, τοις αμαρτωλοίς» (Ιδιόμελο του Εσπερινού). Η περίοδος του Τριωδίου είναι κατ’ εξοχήν περίοδος αγώνα κατά της εγωπάθειας και άσκηση της αρετής της ταπείνωσης, ως μονόδρομος για τη σωτηρία μας.

Με αγάπη Χριστού,

π. Βασίλειος.