« Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ »

Μέσα στον μήνα Μάρτιο εορτάζουμε δύο μεγάλες εορτές. Συγκεκριμένα στις 25 Μαρτίου εορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Παναγίας μας και την κήρυξη της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, η οποία έγινε η αφορμή για την απελευθέρωσή μας από τον Τουρκικό ζυγό. Η Εθνική εορτή μας δίνει το έναυσμα να ασχοληθούμε με την παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων στη σκοτεινή αυτή περίοδο.

Ο υπόδουλος Ελληνισμός δεν βυθίσθηκε ποτέ σε πνευματική νάρκωση και αδράνεια. Και αυτό οφείλεται κυρίως στο ρόλο της Εκκλησίας μας, ο οποίος θεωρείται, από τους καλοπροαίρετους μελετητές της Ιστορίας αυτής της περιόδου, αδιαμφισβήτητος. Η Εκκλησία συνέβαλε όχι μόνο στην στοιχειώδη εκπαίδευση των Ελλήνων, αλλά πολύ περισσότερο στη διατήρηση της Εθνικής συνείδησης άρρηκτα συνδεδεμένης με την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, το έτος 1453, έχουμε όχι μόνο την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και τον περιορισμό ή και την εξάλειψη κάθε πνευματικής δραστηριότητας στον κατακτημένο Ελληνικό χώρο. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας υπήρχε πολύ σκληρό καθεστώς, το οποίο εμπόδιζε κάθε πνευματική πρόοδο από μέρους των Ελλήνων.

Όμως παρόλα αυτά ο πνευματικός βίος και η πολιτισμική όψη της ζωής των Ελλήνων δεν νεκρώθηκαν ποτέ. Η δίψα για μάθηση έμεινε πάντα έντονη και η λαϊκή ψυχή δεν έπαυσε ποτέ να είναι αστείρευτη πηγή δημιουργίας. Για το τελευταίο πείθουν τα υπέροχα δείγματα του λαϊκού πολιτισμού.

Βέβαια στην παράδοση της Ρωμηοσύνης το βάρος πέφτει πρώτα στην πνευματικότητα που προσφέρει η Εκκλησιαστική ζωή και μετά στα γράμματα και στη θύραθεν παιδεία. Ακμή για τη Ρωμηοσύνη δεν είναι η παραγωγή σοφών, αλλά η ανάδειξη αγίων θεουμένων. Ας μην ξεχνάμε ότι μέσα σε αυτή τη σκοτεινή περίοδο έχουμε την ύπαρξη των Νεομαρτύρων.

Ανεξάρτητα όμως από την αξία της πνευματικότητας η Εκκλησία δεν ήταν ποτέ αντίπαλος με τα γράμματα. Γι’ αυτό και στους νάρθηκες των Ναών και στις Μονές συνεχίσθηκε η μόρφωση των υπόδουλων Ελλήνων με δασκάλους τους Ιερείς και τους Μοναχούς. Το «κρυφό σχολειό» έχει υπόσταση, με την έννοια, ότι την οργανωμένη παιδεία αναπλήρωνε η ανεπίσημη και ταπεινή φροντίδα της Εκκλησίας μας.

Στα πλαίσια του πολέμου που γίνεται στις ημέρες μας εναντίον της Πατρίδας μας και της Εκκλησίας μας, γίνεται πόλεμος και εναντίον της ύπαρξης του «κρυφού σχολειού». Ορισμένοι επιχειρούν να αμφισβητήσουν την ύπαρξή του, προκειμένου να υποβιβάσουν τον ρόλο και την προσφορά της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας κατά την περίοδο της μακραίωνης δουλείας του Γένους μας από τον Οθωμανικό ζυγό.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι Τούρκοι υπήρξαν ανεκτικοί στα θέματα πίστεως και παιδείας. Ίσως σε κάποιες περιοχές αυτό να ίσχυε, αν θέλουμε να είμαστε καλοπροαίρετοι. Όμως υπήρξαν περίοδοι και περιοχές, που η ανεκτικότητα αυτή δεν υπήρχε ούτε στα καλύτερα όνειρά τους. Η σκληρότητα των κατακτητών ήταν φοβερή και κάθε σκέψη για ελευθερία φάνταζε σαν παραμύθι.

Ορισμένοι αρνητές του «κρυφού σχολειού» ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν κείμενα για την ύπαρξή τους. Η θέση τους αυτή είναι αφελής. Αφού η ύπαρξη των «κρυφών σχολειών» ήταν μια κρυφή δραστηριότητα, η οποία εγκυμονούσε πολλούς κινδύνους, θα ήταν εγκληματική ανοησία να εκδώσει οποιοσδήποτε κληρικός ή λόγιος γραπτή απόφαση περί «κρυφού σχολειού».

Στους δύο πρώτους αιώνες η κατάσταση ήταν καταπιεστική για τους υπόδουλους Έλληνες. Αργότερα με την επικράτηση μετριοπαθέστερων απόψεων, η κατάσταση βελτιώνεται κατά κάποιο τρόπο. Από τα μέσα του 17^ου αιώνα η κατάσταση για την παιδεία θα είναι περισσότερο ευνοϊκή. Οι υπόδουλοι Έλληνες αρχίζουν να ιδρύουν σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, υπό την αιγίδα της Εκκλησίας και με την βοήθεια των ξενιτεμένων και των ευεργετών.

Τον 18^ο αιώνα η εμπορική και οικονομική ανάπτυξη έφερε και την άνοδο της παιδείας. Την κίνηση αυτή κατεύθυναν για ένα διάστημα οι Φαναριώτες που επιδόθηκαν με εκπληκτικό ζήλο στην ίδρυση σχολείων. Οι Φαναριώτες ήσαν δραστήριοι και καλλιεργημένοι άνθρωποι, που κατοικούσαν στο Φανάρι και απετέλεσαν την αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης. Βέβαια είναι και αυτοί που έφεραν το δυτικό πνεύμα.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας φρόντιζε επί Τουρκοκρατίας να τονώνει το Εθνικό συναίσθημα των Ελλήνων. Ο Στήβεν Ράνσιμαν έγραφε το εξής: «Στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Εκκλησία κατόρθωσε να επιβιώσει. Και όσο η Εκκλησία επεβίωνε, το Έθνος δεν μπορούσε να πεθάνει». Μήπως είναι και σήμερα επιτακτική ανάγκη για ύπαρξη άλλου είδους «κρυφού σχολειού» για τη διάσωση της Πατρίδας μας και της Εκκλησίας μας ;

Πρεσβύτερος Βασίλειος Γιαννακόπουλος.

« ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΕΝ ΑΙΓΙΩ », ΤΕΥΧΟΣ 6, ΜΑΡΤΙΟΣ 2011.