Επειδή προείχε το θέμα των Τριών Ιεραρχών τον προηγούμενο μήνα, έκρινα σκόπιμο σ’ αυτή μας τη συνάντηση να ασχοληθούμε έστω ετεροχρονισμένα με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον άγιο των Ελληνικών Γραμμάτων. Εφέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την κοίμησή του.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε κορυφαίος πεζογράφος του ΙΘ΄ αιώνα και σταθμός στην εξέλιξη της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Σήμερα κατέχει σπουδαία θέση στα Ελληνικά Γράμματα. Τα διηγήματά του είναι ένας πραγματικός θησαυρός για εμάς τους Νεοέλληνες. Είναι μια μεγάλη λογοτεχνική προσωπικότητα. Ο Παπαδιαμάντης είναι προπαντός «λογοτεχνία» και έγραψε για να πλουτίσει την ευαισθησία μας.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε στο όμορφο νησί της Σκιάθου, στις 4 Μαρτίου του έτους 1851. Ο πατέρας του, Αδαμάντιος Εμμανουήλ ήταν ιερέας και καταγόταν από οικογένεια ναυτικών και κληρικών, ενώ η μητέρα του Αγγελική Μωραϊτίδη καταγόταν από αριστοκρατική σκιαθίτικη οικογένεια.
Στη Σκιάθο και αργότερα στη Σκόπελο τελείωσε το Δημοτικό και Σχολαρχείο. Μαθήτευσε έπειτα στα Γυμνάσια της Χαλκίδας και του Πειραιά. Τις Γυμνασιακές του σπουδές τις συμπλήρωσε στην Αθήνα. Έπειτα εισήλθε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία δεν τελείωσε ποτέ. Και αυτό έγινε γιατί η βιοπάλη, μαζί με την «έντιμον πενίαν» όπως έγραφε στον πατέρα του, δεν του άφησαν περιθώρια για την πολυτέλεια των σπουδών.
Επισκέφθηκε το Άγιον Όρος μαζί με τον παιδικό του φίλο Νίκο Διανέλο, τον μετέπειτα π. Νήφωνα. Δεν μπόρεσε να μείνει στο Άγιον Όρος για να μονάσει και ξαναγύρισε στον κόσμο, για να ζήσει ως «κοσμοκαλόγερος», όπως είχε πει κάποτε στη μητέρα του. Του άρεσε η μοναξιά και η απομόνωση.
Στην καθημερινή ζωή του προγύμναζε παιδιά, μετέφραζε για τις εφημερίδες από τα Αγγλικά και τα Γαλλικά και δημοσίευε στον «Νεολόγο» της Κωνσταντινούπολης σε συνέχειες, το 1879, το πρώτο του μυθιστόρημα με τον τίτλο «Η Μετανάστις». Η απόφαση της εφημερίδας «Νεολόγος» να ενθαρρύνει και να υποστηρίξει τον άγνωστο εικοσιοκτάχρονο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη δικαιώθηκε από την ιστορία.
Παράλληλα, έψαλλε στις αγρυπνίες, πρώτα των Αγίων Αναργύρων στου Ψυρρή και ύστερα στη γνωστή μας Εκκλησία του Προφήτη Ελισσαίου. Στον Προφήτη Ελισσαίο συνήθιζε να ψάλλει ως δεξιός ψάλτης, ενώ στον ίδιο Ναό έψαλλε ως αριστερός ψάλτης ο εξάδελφός του συγγραφέας Αλέξανδρος Μωραϊτίδης. Εφημέριος τότε του Ναού ήταν ο Άγιος παπα Νικόλας Πλανάς.
Η φτώχεια του σπιτιού του και η δική του, τον ανάγκαζε να κουράζεται φοβερά για την απόκτηση των αναγκαίων αγαθών. Έτσι το 1894 αρρώστησε και πήγε στο νησί του. Σε λίγο καιρό έχασε τον πατέρα του. Το 1905 έχασε και τον αδελφό του και έμεινε εκείνος προστάτης, για την οικογένεια του αδελφού του καθώς και για τις ανύπαντρες αδελφές του.
Έκανε συχνά ταξίδια Σκιάθο – Αθήνα, όπου η συγγραφική του δόξα όλο ανέβαινε. Το 1908 έγινε προς τιμή του μια μεγάλη γιορτή στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», μα ο ίδιος απουσίαζε. Αργότερα έμαθαν, πως βρισκόταν στο σπίτι ενός φίλου του μανάβη. «Ένοιωθε άνεση μακρυνόμενος από τους ¨πνευματικούς¨ ανθρώπους και γενικά απέφευγε τα φιλολογικά σαλόνια όπου συνηθροίζοντο συνήθως οι συνάδελφοί του». (Ο Κοσμοκαλόγηρος Παπαδιαμάντης, Μοναχού Θεόκλητου Διονυσιάτη, σελίδα 33).
Τον Νοέμβριο του 1910 ο κυρ Αλέξανδρος έπεσε άρρωστος. Στις αδελφές του, που προσπαθούσαν να τον καθησυχάσουν απαντούσε με θαυμαστή ηρεμία : «Δεν εννοείτε ότι αυτά είναι προοίμια του θανάτου μου ; Φέρετε αμέσως τον παπά και μην αναβάλλετε!» Ήθελε να κοινωνήσει των Αχράντων Μυστηρίων.
Αργά το βράδυ της 2ας Ιανουαρίου του 1911, ζήτησε από τις αδελφές του να ανάψουν κερί και να του φέρουν ένα βιβλίο για να ψάλλει. Το βιβλίο αργούσε να έλθει και απόκαμε. Άρχισε τότε να ψάλλει το Δοξαστικό από τις Μεγάλες Ώρες της Παραμονής των Θεοφανείων «Την χείρά σου την αψαμένην, την ακήρατον κορυφήν του Δεσπότου…», το οποίο ήταν και το τελευταίο ψάλσιμο του Παπαδιαμάντη.
Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ξημερώματα 3ης Ιανουαρίου του 1911, έκλεισε μόνος του τα μάτια και παρέδωσε την ψυχή του στα χέρια του Θεού. Η κηδεία του τελέσθηκε στο αγαπημένο του νησί, μέσα στο βαθύ πένθος των κατοίκων του νησιού. Με την είδηση του θανάτου του το πένθος έγινε πανελλήνιο.
Μέσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη γίνεται συχνή αναφορά στις φυσικές ομορφιές της Σκιάθου. Τα διηγήματά του είναι εμπλουτισμένα με τα θρησκευτικά του βιώματα ή τα βάσανα, τους καημούς και τις μικροχαρές της σκιαθίτικης φτωχολογιάς. Οι ήρωές του είναι άνθρωποι στις αληθινές τους διαστάσεις.
Αγαπούσε ιδιαίτερα τον Σαίξπηρ, του οποίου τα έργα μετέφραζε. Το 1930 στη Σκιάθο, ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης σημειώνει : «το μόνο βιβλίο που είδα πάνω στο μικρό τραπέζι μια φτηνή αγγλική έκδοση του Σαίξπηρ». Με αυτό αλλά και με τις άλλες μεταφράσεις φανερώνεται, ότι ο Παπαδιαμάντης είχε γνώσεις και από την ξένη λογοτεχνία.
Ένα ακόμη που θα θέλαμε να παρατηρήσουμε είναι ότι τα ιστορικά μυθιστορήματα του Παπαδιαμάντη ανήκουν στο τέλος της εποχής του Νεοελληνικού Ρομαντισμού, ενώ τα διηγήματά του ανήκουν στην αρχή της Ρεαλιστικής Ηθογραφίας.
Ένα πρόβλημα που υπάρχει στο κείμενο του Παπαδιαμάντη είναι η γλωσσική απόσταση που έχει από εμάς. Βέβαια το πρόβλημα δεν είναι στον Παπαδιαμάντη είναι στη φτωχή δική μας Ελληνομάθεια, είναι λίγα τα Ελληνικά μας. Δυστυχώς η παιδεία στην πατρίδα μας περνά δύσκολη φάση.
Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη είναι λόγια, αυτό που θα λέγαμε καθαρεύουσα, εμπλουτισμένη από πολλές λέξεις και φράσεις από την Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία, αλλά και από τα κείμενα τα Εκκλησιαστικά, Πατερικά, Υμνογραφικά και άλλα. Οι διάλογοί του είναι στη Δημοτική γλώσσα, την οποία χειρίζεται εξίσου όμορφα.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να προσεγγίσουμε το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, μελετώντας τα υπέροχα διηγήματά του. Ας είναι η φετινή επέτειος των εκατό χρόνων από την κοίμησή του η απαρχή της εντρυφήσεώς μας στον Παπαδιαμαντικό πλούτο. Θα ωφεληθούμε από κάθε πλευρά, γλωσσική, λογοτεχνική, εκκλησιαστική. Ο Παπαδιαμάντης ας γίνει το καθημερινό μας ανάγνωσμα.
Πρεσβύτερος Βασίλειος Γιαννακόπουλος.
«ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΕΝ ΑΙΓΙΩ», ΤΕΥΧΟΣ 5, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2011.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου